“Avokado on üç bin yıl sonra bile büyük memelilerin yok olduğundan habersiz.”
Market ekonomilerinde belli bir ürünün alıcısı, yok olmaya yüz tutar tutmaz ürünün kendisinin de gözden çıkarılıp kısa sürede raflardan kalkacağı gerçeği herkesçe bilinir. Lakin doğada –ya da isterseniz market ekolojisinde- durum böyle değildir.
Popüler bilim yazarı ve evrim biyolojisi şampiyonu Connie Barlow, baştan sona etkileyici Evrimin Hayaletleri: Abuk Subuk Meyve, Kayıp Ortaklar ve Diğer Ekolojik Anakronizmler (The Ghosts of Evolution: Nonsensical Fruit, Missing Partners, and Other Ecological Anachronisms) adlı kitabında, ünlü ekolojistler Dan Janzen ve Paul Martin’in 1982 yılında yayınladığı ve bugün Orta Amerika ormanlarında yetişen birçok meyvenin ve kabuklu yemişin binlerce yıl önce soyu tükenmiş olan hayvanlar tarafından yenmek için evrimleştiğini savunduğu kışkırtıcı yazısından yararlanıyor.
Barlow, papayadan hurmaya, ginkgo bilobaya ve hatta kahveye kadar bu türlerin ilginç anakronistik varoluşunu keşfediyor.
Avokado dev tembel hayvanlar ile mi evrimleşti?
Meraklı bir avokado aşığı olarak özellikle avokadonun evrim serüvenine kapıldım: Meyveler çekirdeklerden yetiştiğine göre, çekirdekler ağaçtan çok uzakta çimlenmez. Deyim yerindeyse toprağa tohumlarını yaymalarının tek yolu meyveyi çekirdeğiyle birlikte yiyen hayvanların bu çekirdekleri dışkıladıkları bir yere “ekmesi”dir. Günümüzde yaşayan canlılar için avokadonun anormal büyük çekirdeklerini yemek sindirim yolunun hasar görmesinden ölüme dek götürecek sonuçlar anlamına gelir. Anlaşılan avokado dev tembel hayvanlar (ground sloths) ile birlikte evrimleşmişti ve esasında gomphotheriidaeler (gomphothere) – 12 ila 1,6 milyon yıl önce Miyosen ve Pliyosen dönemlerinde yaşamış fil benzeri canlılar- tarafından yenilirdi. Gomphotheriidaeler hantal gövdeleri ile soydukları avokadoları, devasa dişleri ile ezerek büyük çekirdekleri muazzam boğazlarından geçirebiliyorlardı.
Anlaşılması güç olan şu ki gomphotheriidaeler artık Dünya’da dolaşmamasına karşın avokadolar hâlâ var. Barlow şöyle diyor:
“Avokadonun çoğalma stratejisi, soyunun varoluşu boyunca – günümüze kadar- çok anlam ifade etti. 13 bin yıl sonra bile, avokado büyük memelilerin yok olduğundan habersiz. Avokado için gomphotheriidaeler ve dev tembel hayvanlar hâlâ ihtimal dahilinde ve bizim gibi emek hırsızları da bundan faydalanıyor. Homo Sapiens, tercih ettiği pek çok Persea türünün özelliklerini şekillendirmeye devam ediyor. Sonuç olarak, anlaşılacağı üzere ya yabani türler daha az görkemli meyveler geliştirecek ya da hayvan dostları gibi soyları tükenip gidecek.”
PBS için hazırlanan bu etkileyici videoda Its Okay To Be Smart’tan Joe Hanson, ekolojik anakronizmin diğer kader ortaklarıyla birlikte avokadonun merak uyandırıcı öyküsünü anlatıyor (İngilizce):
Brain Pickings internet sitesindeki A Ghost of Evolution: The Curious Case of the Avocado, Which Should Be Extinct But Still Exists başlıklı yazıyı Ceren Kuyucu, Gaia Dergi için çevirmiştir.
