Bunları biliyor muyuz?
Günümüzde 200 milyondan fazla insanın genital mutilasyon ile yaşadığını, her yıl 4milyonun risk altında olduğunu, Covid-19 sebebiyle kapanan okullar, iptal edilen sağlık ve kalkındırma projelerinden dolayı bu yıl daha fazla kişinin risk altına girdiğini, mutilasyonun genellikle 15 yaş altı çocuklara uygulandığını, bu uygulamanın gerçekleştiği 30 ülke olduğunu, mutilasyonun gerçekleştiği toplumlarda; kadınlık/ olgunluk/ saygınlık gibi temel sosyal normlara uyma inancı, erkek cinsel zevkini arttırma, mutilasyona uğramazsa penis boyuna ulaşacağı efsanesi, cinsel organın kirli ve çirkin bulunmasından ötürü hijyenik ve estetik açıdan güzelleştirme gayreti, evlilik öncesi bekareti koruma düşüncesi, sosyal ortamdan dışlanma korkusu, kadın cinselliğinin kontrol altına alma, evliliğin ve yapay almanın ön koşulu gibi pek çok farklı sebeplerle uygulandığını biliyor muydunuz?
Genital mutilasyon nedir? Ne değildir?
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) tanımı pek çok kaynak tarafından kabul gördüğü için onu paylaşmak istiyorum. ‘‘female genital mutilation/cutting (FGM/C) is a traditional harmfulpractice that involves the partial or total removal of external female genitalia or otherinjury to female genital organs for non-medical reasons’’ (WHO, 2020). Serbest çeviriyle, kadın genital mutilasyonu, kadın cinsel organının bir kısmı ya da tamamı olacak şekilde tıbbi olmayan sebeplerle çıkartılması ya da başka türlü zarar görmesidir, geleneksel ve zararlı bir uygulamadır.
Genital mutilasyon? Kadın sünneti? Genital Kesme? Değiştirme?
DSÖ, UNICEF, UNFPA gibi Birleşmiş Milletler (BM) bağlantılı organizasyonlar ya da BM fonlu dernekler, vakıflar bu uygulamayı genellikle kadın genital mutilasyonu olarak tanımlasa da, akademide terim anlamında henüz bir fikir birliği yok. Bazı makalelerde ”female circumcision” kadın sünneti, bazılarında ”female genital cutting” kadın genitalinin kesilmesi, bazılarında ise ”ritual female genital modification/alteration” törensel biçimde kadın genitalinin değiştirilmesi olarak da geçebilir. Örneğin, İstanbul Sözleşmesi’nin 38 maddesinde bu konu Kadın Sünneti olarak ele alınmış. Bu teriminin kullanımı yaygın olsada dini, tıbbi vb. nedenlerle de uygulanan erkek sünnetiyle karıştırılmaması için çoğu kaynakta terim uygun bulunmuyor. Yeri gelmişken hiçbir tıbbi faydası ve hiçbir dinle ilgisi olmayan bir uygulama olsa da meşrulaştırmak için dini sebep olarak kullanan topluluklar olduğunu söyleyebilirim. Küresel Sağlık dersim için bir proje üzerinde çalışırken terim üzerinde çok durmuş ve sonrasında uygulamadan etkilenmiş bireylerle iletişime geçilirken kültürel olarak daha hassas olmamız ve yargılayıcı olmamamız gerektiğini düşündüğümüz için mutilasyon (sakatlama) yerine ”genitalin kesilmesi” terimini kullanmayı uygun görmüştük. Ama bu yazıda yeri geldiğinde terimi kısaltma gereksinimi açıklayıcı olacağını düşündüğüm mutilasyon ile devam edeceğim.
İnsan Hakları İhlali
Genital mutilasyon, vücut bütünlüğünü ve sağlık haklarını ihlal ettiği için İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi tarafından insan hakları ihlali olarak kabul ediliyor. DSÖ tarafındanda kız çocuklarına ve kadınlara karşı şiddetin bir biçimi ama aynı zamanda şiddetin diğer biçimlerinden de farklı olarak tanımlanıyor. Çünkü bu şiddet türünde, genellikle bireyin de uygulamaya katılımı söz konusu. Bir sosyal bilimciyle yaptığımız görüşmede yine terimler üzerine tartışmış ve ”şiddet” vurgusuna yönelik endişelerini dile getirmişti. Örneğin; bir kalkınma görevlisinin uygulama altında yatan sebepleri anlamadan şiddet vurgusuyla toplulukla bir iletişim kurmasının, uygulamanın şiddet olarak görülmediği topluluklarla çalışırken etkili olmayacağı görüşünü paylaşmıştı. Ve yine bu sebeple makalemizde şiddetin üzerinde durmamıştık. Çünkü amacımız daha çok İsviçre’nin genital mutilasyondan etkilenen kişilere nasıl ve hangi aktörlerle hitap ettiğini görmek, ne gibi önlem faaliyetleri aldıklarını incelemek ve diğer gelişmiş ülkelerle karşılaştırmaktı. Bana ulaşırsanız sizinle o makaleyi paylaşabilirim. Sonuç olarak oldukça hassas olan bu konunun tartışıldığı bağlama göre farklı şekillerde ifade edilebileceğini anlatmaya çalıştım.
Uygulanan Başlıca Ülkeler
Dünyanın her yerinde farklı topluluklarda genital mutilasyon uygulanıyor. Yoğunluğun en çok olduğu ülkeler Somali (%98), Cibuti (%93), Mali, Mısır, Eritre, Sudan, Sierra Leone, Burkina Faso, Etiyopya, Gambiya gibi Afrika’daki ülkelerken Asya’da Hindistan, Malezya, Pakistan, Sri Lanka ve Orta Doğu’da da Umman, Yemen, Libya Irak… Ayrıca Rusya, Gürcistan, Panama, Peru, İngiltere, Amerika, Avustralya, Kanada vb. içerisinde bazı topluluklarda rastlamak da mümkün (UNFPA, 2020).
Bir ülke üzerinden örnek vermek gerekirse, 2016 yılında UNICEF’in araştırmasına göre Mısırlı 15-49 yaş aralığındaki kız çocuğu ve kadınların %87’sinin bu uygulamayı geçirdi. Mısır’da 2008 yılında kanunla yasaklanmasına rağmen geçen yıl Haziran ayında 3 çocuğunu covid-19 aşısı olacaksınız diye hastaneye götüren ama onun yerine bayıltılıp ameliyat ettiren babanın haberine belki denk gelmişsinizdir.
Genital mutilasyon çeşitleri
Klitorisin veya derisinin tamamen veya kısmen vücuttan çıkartılması, klitorisle birlikte labia majoranın (dış dudaklar) veya labia minoranın (iç dudaklar) kısmen veya tamamen kesilmesi (bir toplumdan diğerine alınan doku miktarı da değişir), infibülasyon olarak daadlandırılan vajinal deliğin daraltılması genital mutilasyonun 3 ana yöntemidir. Infibülasyonda klitoris çıkartılabilir ya da çıkartılmayabilir. Ayrıca cinsel ilişkiye veya doğuma izin vermek için darlaştırılan alan kesilerek tekrar açılır ve sonrasında tekrar dikilir. Kesme, delme, iğneleme, kazıma, yakma gibi diğer tüm yöntemler de 4 kategorinin altında yer alır. Son olarak bireyin yaş, etnik köken, ülke, sosyo-ekonomik durumuna göre bu yöntemler farklı şekillerde uygulanabilir.
Genital mutilasyonun maliyeti
Hiçbir faydasının olmadığı kanıtlanan bu uygulamanın aksine ölümü de içeren bireyin zihinsel, fiziksel ve üreme sağlığını tehlikeye sokan riskleri var. Şok geçirme, aşırı kanama, tutulma, dokularda yaralanma, idrar problemleri, HIV riski, enfeksiyonlar, depresyon, anksiyete, travma, kısırlık, seks ve doğum sırasında zorluklar gibi. Ayrıca genital mutilasyona maruz kalmış çocuklar okulu bırakma, erken yaşta veya zorla evlendirilme gibi riskler de taşıyorlar (Unicef, 2020). Genellikle toplumda fotoğraftaki gibi gelenekselciler tarafından yapılsa da son zamanlarda uygulama Mısır, Sudan gibi ülkelerde sağlıkçılar tarafından da gerçekleştirilerek meşrulaştırılıyor. Tıbbileşmesiyle birlikte daha temiz araç gereçlerin kullanımı ya da ağrı kesici gibi ilaçların temini olduğu için acı, enfeksiyon gibi bazı riskler azalsa da uzun dönemli riskler hala geçerlidir. Bu yüzden DSÖ genital mutilasyonun hiçbir zaman güvenli ve sağlıklı olmayacağını, savunuyor.
Leila Hussein
Genital mutilasyon üzerine bir yazı yazmışken bu alanda çalışan Leila Hussein’i anmadan bitirmek istemedim. Kendisini ilk kez aşağıda önerilerde de paylaştığım ”Female Pleasure” belgeseliyle tanımış ve gösterimin hemen ardından söyleşide dinleme fırsatı bulmuştum.
(Pandemi öncesi olduğu için hala büyük salonlarda kalabalıkla maskesiz filmler izleyebildiğimiz sonrasında söyleşilere katılabildiğimiz, konuşmacıların farklı ülkelerden gelebildiği zamanlar…) Leila Hussein de söyleşi için İngiltere’den gelmişti. Genital mutilasyona son vermek, kurtulanlara psikolojik ve fiziksel destek sağlamak, maruz kalan bireyleri ve uygulamanın yaşatıldığı toplumları güçlendirmek için çalışmalar yürüten Dahlia Project’in kurucusu, psikoterapist ve aktivist. Bu belgeselle Leila Hussein’i ve yaptıklarına yakından şahit olabilir, onun dışında 4 farklı güçlü kadınla da tanışabilirsiniz.
1 TEDx, 1 Belgesel ve 1 Film Önerisi
•TEDx: Countering myths about FGM/C, Jasmine Abdülcadir, 2019
•Belgesel: Female Pleasure, 2018
•Film: Desert Flower, 2009
Referanslar
• DSÖ. Prevalence of Female Genital Mutilation. https://www.who.int/health-topics/female-genital-mutilation#tab=tab_1
• Nyangweso, M. 2014 Female genital cutting in industrialized countries: mutilation orcultural tradition?. Santa Barbara: Praeger.
• UNICEF. 2020 Female Genital Mutilation. https://www.unicef.org/protection/female-genital-mutilation
• UNPFA. 2021 Reformed cutters protect the next generation from female genitalmutilation in Kenya. https://www.unfpa.org/news/reformed-cutters-protect-next-generation-female-genital-mutilation-kenya
• UNPFA. 2020 Female Genital Mutilation. https://www.unfpa.org/resources/female-genital-mutilation-fgm-frequently-asked-questions#women_affected
Başlık görseli kaynak: UNFPA, 2021: Genital mutilasyona uğramış ve uğratmış ama artık bu uygulamanın bitmesi için uğraşan Kenyalı kadınlar.
—
Ayrıca bakınız:
—Hindistan’ın karanlık sırrı: Kadın sünneti
—Tarihin kurbanları: Kadın sünneti
—Gelenek adı altında yapılan bir işkencenin öyküsü: Çöl Çiçeği
