Yıllardır birçok şempanze ile karşılaştım ama Washington eyaletinde bulunan Northwest Şempanze Barınağı‘ndaki şempanze ailemde 2008’den beri yedi şempanze oldu. Bu şempanzeler yıllarca biyomedikal test endüstrisinde kullanıldıktan sonra barınağa getirildiler ki bu süreçten önce de bazıları ya evcilleştirilmişlerdi ya da gösterilerde insanları eğlendirmek için kullanılıyordu. Her bir şempanzenin kendine özgü beğendiği, beğenmediği şeyler ve kişilik özellikleri var. Onlar, bana her gün yeni şeyler öğreten içerisinde birbirinden farklı şeyler olan karışık bir demet gibiler. Aşağıda onlardan öğrendiğim sadece birkaç şey var:
Annie
Annie, bana hiçbir zaman değişim için geç olmadığını ve en kaygılı insanların bile içinde güçlü bir özgüven duygusunun olabileceğini öğretti. Şempanzeler barınağa ilk geldiklerinde Annie açık bir şekilde hiyerarşinin altındaydı ve kendini tehlikede hissediyordu. Özellikle bir şeyi yanlış anlamış gibi göründüğü ya da diğer şempanzelerle abartılı bir şekilde oynadığı sosyal durumlarda panik atak geçiriyordu. 7,5 yıl sonra Annie, tamamen farklı bir şempanze oldu. Artık cesur, bağımsız ve daha sakin.
Burrito
Burrito, bana kendini mutlu eden şeylere duyduğun ilgiyi gizlemenin bir anlamı olmadığını öğretti. Burrito gruptaki erkeklerden sadece biri ve en genç olanı. Yiyeceklere duyduğu heyecan sınır tanımıyor neyse ki bu durum geçici. Şempanzelere her gün çeşit çeşit taze ürünler, tohumlar ve kabuklu yemişler temin ediyoruz ancak Burrito tam bir sebze canavarı!
Foxie
Foxie (yukarıdaki fotoğrafta sağ tarafta bulunan şempanze) bana her insanın, içindeki çocuğu dışarı çıkarması gerektiğini öğretti. Şempanzelerin yedisi de yetişkin sayılırlar hatta şempanze standartlarına göre daha yaşlı bile sayılabilirler. Foxie, Ağustos ayında 39 yaşına girdi ancak fırıl fırıl, tek ayak üzerinde dönmesini ve sevdiği ipine ya da Dora the Explorer oyuncaklarına tutunup aşağı yukarı sallanmasını gözlemleyerek yaşını tahmin etmeniz oldukça güç olurdu. Foxie, Jamie’yi (normalde ciddi olan şempanze) bile hareketlendirebiliyor. Gönlünün genç olması ona bahşedilmiş en şaşırtıcı şey. Bir laboratuarda doğdu, dört bebeğini ondan ayırdılar ve yıllarca biyomedikal deneyler altında yaşadı. Yine de her gününü, çevresindekileri güldüren oyuncu gaflar yaparak geçirirken bunu yaparak önemli bir noktaya dikkat çekiyor.
Jamie
Jamie, bana komplike ve zor biri olmanın sorun teşkil etmediğini öğretti. Jamie kontrol edilmeyi seven bir şempanze. Mükemmel derecede zeki. Birçok seçeneğe sahip olmaktan hoşlanırken ne istediğini, ne zaman istediğini bilir ve hiçbir zaman hayır cevabını kabul etmez. Bu, onun mücadeleci tavrını sempatik hale getirirken aynı zamanda değerli kılıyor. Jamie’yi neyin (kovboy ayakkabıları, dışarıda ona ayrılan alanda yürümek ve armutlar onun listesinin en üstünde yer alanlar) mutlu ettiğini bilmek ve bu şeyleri ona olabildiğince çok ve sık verebilmek muhteşem bir şey. O hâlâ oldukça inatçı ama belki kenarlarından biraz da olsa yumuşatılabilir.
Jody
Jody, bana zamanı gevşek tutmayı öğretti. Şempanzelerin yuva inşa etmek konusunda içgüdüsel bir yetisi var ve Jody aralarında en iyi yuva inşa edenlerden biri. Ayrıca yuvasının yanında olduğunda hoşnut olduğuna dair net sinyaller verir, bu sinyaller düşük sesle inleme ve yuvanın içerisine sokulma şeklindedir. Battaniyesini, yuvasında şaheserler yaratmak için bir odadan diğer odaya taşıyan şempanzeler gibidir. Biraz da macera meraklısıdır; yuva yapımında sadece battaniye kullanmaz aynı zamanda hasır, sarmaşık ve başka doğal materyaller kullanır.
Missy
Missy, bana egzersiz yapmaktan zevk almayı öğretti. O grubun atleti ve yokuş yukarı en hızlı şekilde sadece eğlence için koşabilir. Koşuşunu, tırmanışını ve sıçrayışlarını izlediğinizde yıllarca küçük bir kafeste mahsur kaldığını hayal etmek oldukça güçleşiyor. Missy’e göre hareket ya da oyun sadece amaç için bir araç değildir daha çok içerisinde eğlence barındırır. Barınağın bulunduğu geniş alanın ve egzersiz yapabilme açısından zengin olan çevrenin avantajlarından yararlanmadığı tek bir gün yoktur.
Negra
Negra, bana diğerleri hakkında varsayım yapmamam gerektiğini öğretti. Negra, Northwest Şempanze Barınağı’ndaki en yaşlı ve en büyük üye. Bebekken, Afrika’da yakalandı ve on yıllarca biyomedikal test endüstrisinde kullanıldı. Negra grubun en hareketsizi, genellikle zamanını battaniyenin altında yatarak geçiriyor ve diğer şempanzelerin şamatalı hareketlerinden uzak duruyor ancak bu durum Negra’yı zayıf bir şempanze yapmaz. Eğer bir şey onu motive ederse, hemen yerinden kalkar ve geri dönmez. Özellikle bahar gelip otlar yeşermeye başlayınca Negra sabahın en erken saatlerinde dışarı çıkar ve gece de en geç o yuvaya gelir.
En önemlisi; şempanzelerin de insan olduğunu öğrendim.
***
One Green Planet internet sitesindeki Diana Goodrich’in yazını Pınar Yaşar, Gaia Dergi için çevirmiştir.
