8 Mart geldiğinde her yerde bahsi geçen bir tarihçe mevcut. Gömlek fabrikasında yaşanan bir yangınla ilgili olan bu tarihçe, emekçi kadınlar gününe etki etmiş olsa da söz edilen tarihte gerçekleşmedi. Ayrıca bu yangınla bağdaştırılan grevin de gerçekleşme zamanı farklı. Sayısız işçinin yanarak yaşamını yitirdiği böylesi bir acıda kronolojiye takılmanın doğru olup olmadığı sorulabilir. Elbette rakamlar yaşanandan önemli değil fakat madem kadınların tarihini yazacağız, o halde en doğru şekilde işlemeliyiz sayfalara acıları ve direnişi…
Emperyal çağda devletler ekonomi yarışına girmenin neticesinde sömürünün doruğa ulaştığı bir dünya yarattı. Yarattığı dünyada, her şeyi, doğanın, insanın, yaşamın sömürüsünü olması gereken gibi yansıttı. “Büyük balık, küçük balığı yer” diye bir söz icat etti ve emek sömürüsünü, parası olanın olmayana hükmünü meşrulaştırdı. Dahası bu sistem sadece kapitalist değildi, erildi de aynı zamanda ve kadının emeğini görünmez kıldı.
Amerika endüstri tarihinin en trajik yangını olarak kabul edilen Triangle Gömlek Fabrikası yangınının gerçekleştiği bina, 1901 yılında New York’ta inşa edildi. Max Blanck ve Isaac Harris ortaklığı ile kurulan şirket, günden güne kazancını artırırken çalışma koşulları konusunda kötüleşmeye başladı. Fabrikada çalışanların çoğu, göçmen, genç kadınlardı ve İngilizce bilmiyordu. Uzun, yorucu ve zorlu çalışma koşulları, neredeyse hepsi ergenlik çağında olan bu genç kadınları olumsuz etkiliyordu.
Triange anlaşmayı reddetti
1908’de yaşanan ekonomik kriz sonucu düşen ücretlere, daha da zorlaşan koşullara karşı grev için örgütlenmeler başlamış, bu sırada sendika üyesi bir kadının işine son verilmişti. Uluslararası Kadın Giyimi İşçileri Sendikasının örgütlediği, Triangle fabrikasının işçilerinin katıldığı grev, 1909 yılında gerçekleştirdi. İşverenler beş hafta boyunca grevi kırmaya çalıştılar, bunun için her yolu denediler. Neticede patronların işbirliği, baskısı ile çetelerin saldırısı, polislerin yoğun müdahalesiyle karşılaşınca devam edemediler, çoğu da sudan sebeplerle tutuklandı. Örgütlenmenin etkisiyle aynı tarihlerde farklı bölgelerde de grev oldu. Uluslararası Kadın Sendikaları Birliği başından beri bu grevleri destekliyor, mali destek amaçlı gazete satışları yapıyordu. Triangle Gömlek Fabrikasındaki olmasa da diğer grevler başarıyla sonuçlanırken yapılacak anlaşmaya imza atmayı ise bir kurum reddetti; Triangle Fabrikası.
Triangle Gömlek Fabrikası işverenleri, koşulları düzeltmemekle birlikte sendikalaşmayı engelleyici önlemler aldı. Bunun yanı sıra git gide kötüye giden bir süreç söz konusuydu. Ücretler düşüp çalışma uzarken işçilerin ortamı, koşulları da iyice kötüleşti. Molaya çıkılmasın diye kapıların kilitlendiği dahi oluyordu.
Bu ağır koşullar ve sömürüden ibaret ihmalkâr tutum, 146 insanın hayatına mal oldu. 25 Mart 1911 tarihinde, gömlek fabrikasında bir yangın başladı. Üst katlarda başlayan yangından kurtulmak ne acı ki büyük bir çaba gerektiriyordu. Zira binanın durumu oldukça vahimdi. Asansöre çok az kişi sığıyordu. Üstelik kapı da kitliydi. Yaşamını yitiren bazı genç kadınlar, binadan atlayarak yangından kurtulmayı denemişti. Bu sırada itfaiyede bayağı geç gelmişti ve merdivenleri yedinci kattan sonrasına ulaşmıyordu. Yangın ise dokuzuncu katta başlamıştı. Bazı işçiler çatıya çıkıp diğer binalara geçiş yaparak kurtulmaya çalışmıştı. Fabrikada 18 dakika içinde her şey darmaduman olurken 146 -dönemin bazı gazetelerine göre 150- işçi hayatını kaybetti.
Tamamen ihmalkârlık
Triangle Yangını, basında kendine geniş bir yer buldu. Uzunca bir süre gündemden düşmedi. Rakamlar değişiklik gösterse de New York’ta büyük trajedi başlığıyla çıkan manşetler, tüm ihmalkârlığı gözler önüne serdi. Yangın sonrası gerçekleştirilen eylemler, atılan adımlar da basının gündemindeydi.
Yaşananların 8 Mart ile ilişkilendirilmesinin nedeni, bu koşullara, yanarak ölüme maruz bırakılanların çoğunun genç kadınlar olması ile yangından önce ve sonra gerçekleşen direniş olmalı. Nitekim yangından sonra, 8 Nisan 1911’de 80 bin işçinin bir araya geldiği bir eylem gerçekleşti. Yangın öncesi grevlerden daha etkili oldu. Kadınlar, bu süreçte de daha baskın bir şekilde yer aldı. Neticede çalışma koşullarında etkili olacak iyileştirmelere gidildi ve bu yasal güvence altına alındı. Fakat çoğu çocuk yaşta kadınlardan oluşan 146 göçmen işçi geç kalınmış adımlar, ihmaller yüzünden yaşamını yitirdi. Triangle Gömlek Fabrikası Yangını tarihin anlatılması istenmeyen, kara sayfalarında yerini aldı.
Kaynak:
David Drehle, Triangle: The Fire That Changed America, Grove Press, New York, 2003.
Selgin Zırhlı Kaplan, 8 Mart’ın Tarihçesine Damgasını Vuran Yangın: Triangle Gömlek Fabrikası Alev Alev, Petrol-iş Kadın, S. 45, Mayıs 2013.
