Mayıs ayının gelmesiyle birlikte, güneş iyiden iyiye yüzünü gösteriyor. Soğuk havanın ataletliğini üzerimizden atma ve fiziken biraz daha hareketlenme isteği canlılarda olduğu kadar doğanın kendisinde de mevcut. Binlerce yıllık bir inanış olan Hıdırellez’e az bir zaman kala, bu günün tarihini ve önemini daha iyi anlayabiliriz.
Hıdırellez, Türk dünyasında kutlanan mevsimlik bayramlardan biridir. Gregoryen takvimine göre 6 Mayıs’a denk gelen günde, Hızır ve İlyas’ın yeryüzünde buluştuklarına inanılır. 6 Mayıs’tan başlayıp 4 Kasım’a kadar olan süre Hızır Günleri adıyla yaz mevsimini oluşturur. Bu yüzden 5 Mayıs günü gecesi kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı anlamına gelmektedir.
Hıdırellez hangi kültüre ait?
Hıdırellezin, Mezopotamya ile Anadolu kültürlerine ait olduğuna ilişkin inanışlar olsa da ilk çağlardan itibaren Mezopotamya, Anadolu, İran, Balkanlar ve hatta bütün Doğu Akdeniz ülkelerinde bahar ya da yazın gelişiyle belli başlı doğasal döngüler için sevinç duyulduğu görülmektedir. Hıdrellezde şenlik, büyü, bolluk-bereket motifleri iç içedir. Hıdrellez geleneğinin bolluk-kıtlık, yaz-kış çatışması, doğanın düzenli değişmesiyle yaratılan mitlerin kutlandığı tören, şenlik ve bayram olduğunu söyleyebiliriz. Hıdrellez geleneği bahar bayramı niteliğinde kutlanan Orta Asya kültürü (Şamanizm), eski Anadolu kültürü (bolluk-bereket törenleri, ölümsüzlük), İslâm kültürü (Hızır İlyas motifi) ve Ortak Balkan Kültürü ile beslenmiş zengin kültür değerlerinin oluştuğu bir şenlik tören ve bayram bütünüdür.
İnanışa göre Hızır; yaşam suyu (ab-ı hayat) içerek ölümsüzlüğe ulaşmıştır. Hızır, bir kişiye verilen addan çok aslında bir doğasal durumu, baharla vücut bulan yaşamın tazelenmesini simgeler. Türkiye’de Hızır’a atfedilen özelliklerin bazıları:
- Kalbi temiz, inançlı insanlara yardım eder.
- Uğradığı yerlere bolluk, bereket, zenginlik sunar.
- Derman ve şifa verir.
- Bitkilerin yeşermesini, hayvanların üremesini, insanların kuvvetlenmesini sağlar.
- İnsanların şanslarının açılmasına yardım eder.
- Uğur ve kısmet sembolüdür.
- Mucize ve keramet sahibidir.
Hıdırellez gelenekleri
Hıdrellez gecesi Hızır’ın uğradığı yerlere bereket vereceği inancıyla, yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağızları açık bırakılır. Ev, araba isteyen kimseler, Hıdrellez gecesi gül ağacının altına istedikleri şeyleri küçük bir modelini yaparlar. Aynı zamanda dilekler kırmızı kurdeleye bağlayıp gül ağacına asılır. Ateş yakıp dilek dileyerek ateşin üstünden atlanır. Kırlardan toplanılan çiçek veya otları kaynattıktan sonra içilen suyun hastalıklara iyi geleceğine inanılır. Hıdrellez sabahı gün doğmadan kalkılır dut ağacına kurulan bir salıncakta sallanılır. Böylelikle dertlerden silkinileceğine ve bir yıl boyu mutlu olunacağına inanılır. Güneş doğmadan önce kırlara çıkılır, çiçek ve otların üstündeki çiğler toplanır, yüze sağlık ve güzellik vermesi için sürülür. Ayrıca çiğle mayalanan sütün yoğurt olacağına inanılır. Karınca yuvalarından alınan toprak saklanır. Bereket getireceğine inanılan bu toprak para cüzdanlarında saklanabilir.
Hıdrellez, doğayla barışık olma ve onlardan yararlanma dileğine dayanır. Yaratılış ve türeyişe, yeniden doğuş ve doğanın canlandırma inancına ait inanma ve pratikleri vardır. Hıdrellez ateşinden atlama, günahlardan arınmadır. Ateş kutsanır, doğanın uyanması ateşle kutlanır. Ateş; evreni canlandıran güneşin dünyadaki uzantısıdır. Hıdrellez ateşi, ritüelin başlamasında önemlidir. Ateş kültü pek çok uygarlıkta aydınlık, kötülükten arınma, temizleyicilik ve bereket – bolluk sembolüdür. Aynı zamanda yakılan büyük ateş toprağın ısınıp uyanması simgesidir. Hıdrellez, Türk kültüründe baharı, yaşama sevincini, su ve kutsal arınmayı, yenilenmeyi, uyanan doğa ile birlikte bolluk-bereketi simgeleyen anlam ve ögelerle yüklüdür.
Hıdrellez, toplumsal yaşamda canlandırıcı etkisinin bulunması, geleneklerin sürmesine aracı olması, törelerin kökleşmesini sağlaması yönüyle işlevseldir. Hıdrellez geleneğini sürdürenler kültür taşıyıcıları olarak görev yapmaktadırlar. Hıdrellez, halkın ortak duygu ve düşüncelerini dile getiren, Türk kültürünün korunup yaşatılmasında önemli bir yeri olan mevsimlik törenlerimizdendir.
Ahırkapı’daki şenlikler
Hıdrellez en eğlenceli haliyle 15 yıldır her sene Ahırkapı’da kutlanıyor. On binlerce İstanbullunun katılımıyla gerçekleşen gece, kültürlerin buluşmasına da ev sahipliği yapıyor. Sokaklara ışıklar asılıp, rengarenk süslerle gece boyunca yaşayan bir yer haline gelen Ahırkapı, müzisyenlerin konuşturdukları enstrümanlarıyla gelenlere eğlenceli zamanlar yaşatıyor.
Hıdırellez Bayramı vesilesiyle birçok dilde seslendirilen “Ederlezi” ile hıdırellez moduna girebiliriz. Neşe, bereket ve barış daim olsun!
Kaynak: Wikipedia, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırma Merkezi
