Çocuk işçiliği günümüzde hâlen sürmekte olan ve çok üzücü olaylara sebebiyet veren bir durum olarak dünyanın karşısına çıkmaktadır. Şüphesiz ki çocuklar gelecek için en önemli hazinelerdir ve bu hazinelere uygun, sağlıklı, adil bir toplum bırakmak, onların iyi eğitim almasını sağlamak herkesin önemli bir sorumluluğudur. Fakat dünyadaki her çocuk ne yazık ki aynı şansa sahip olamamaktadır. Örneğin Bangladeş’te birçok çocuk eğitim olanaklarından yoksun kalmakta ve çeşitli zorunluluklardan dolayı çalışma hayatına itilmektedirler.
Bangladeş’te çocuk işçiliği üzerine yapılan ilk anket 2002 ve 2003 yıllarındaydı. Sonuçlara göre 5 ile 17 yaş arasındaki 7.9 milyon çocuk çalışma hayatının içinde bulunmakta ve bu çocukların yüzde 8’i yaptıkları işler nedeniyle zarar görmekte veya hasta olmaktalardı.[1] 2013 yılında yapılan yeni bir anket ise 3.96 milyon çocuğun o an itibariyle okula gitmediğini göstermiş, 4.18 milyon çocuğun ise hayatları boyunca hiç okula gitmediklerini gözler önüne sermiştir.[2] Yoksulluğun epeyce hayatı vurduğu Bangladeş’te birçok aile, kendi geçimlerini sağlayabilmek için gereken parayı çocuklarından beklemekte ve bunu meşru görmektedirler.[3]
Bu çocukların çoğu ev işlerinde çalışmaktadır ve Bangladeş’te ev işi resmi olmayan bir iş olduğundan dolayı bu çocuklar yasal koruma altında da kalamamaktadırlar.[4] Sağlam bir yasal durumun bulunmaması, ekonomik yetersizlikler, kırsaldaki ve kentteki kişilerin sosyal hayatta ve eğitim hayatındaki eşit olmayan şansları, eğitim olanaklarına kolay ulaşamama, eğitimsiz aileler, cinsiyet eşitsizliği gibi faktörler çocuk işçiliğinin önünü açan ana meseleler olarak karşımıza çıkmaktadır.[5] Ayrıca bu eşitsizliklere boyun eğmek zorunda kalan çocuklar farklı işleri yaşlarına uygun olup olmaksızın ve sabah akşam demeden üstlenmek zorunda kalmaktadırlar.[6] İşverenler ise çocukların durumlarını iyileştirmek için adım atmamaktadırlar.[7] Bilhassa çalıştırılacak kişilerin çocuklar olarak seçilmesi anlamlıdır. Çünkü çocuklar yetişkinlere göre daha uyumlu ve daha sadıktırlar.[8] Bu durum da sömürünün önünü büyük oranda açmaktadır. Çocuklar yeterli yemek ve uyku gibi temel ihtiyaçlardan da zaman zaman mahrum kalmaktadırlar.[9] Bu zor şartlarda hayata ufacık elleriyle tutunmaya çalışan çocukların hor görülüp, sömürülerek aşağılanması bunlarla da kalmamaktadır. İşçi çocuklar toplumun gözünde işverenlerinin özel mülkiyeti durumundadırlar.[10]
Bu şartlar altında Bangladeş hükümetine büyük oranda görev ve sorumluluk düşmektedir. Hükümet, eğitimi işçi çocuklara da ulaştırmalı ve o çocukların geleceğin umudu olduğunu unutmamalıdır. Her ne kadar hükümet tarafından etkili adımlar atılsa da, modern kölelik Bangladeş’te hâlâ devam etmektedir. Bu sebeple Tahnin Amin[11] politikaların idealistliğinden çok realist olması ve pratiğe dökülmesini savunur.
Örneğin, ev hizmetçiliği sektörü devletin yasal bir düzenlemesine girmediği sürece çalışan çocukların yasalardan faydalanması ve eğitime katılmalarının söz konusu olması mümkün değildir.[12] Ayrıca Bangladeş’in anayasası eğitimi temel bir insan hakkı olarak tanımamaktadır.[13] Bu durum çocukların eğitime ulaşması açısından yasal olarak bir kolaylık sağlamamaktadır. Ne yazık ki Birleşmiş Milletler de çeşitli sebeplerden ötürü bu konularda yeterli olamıyor.
Bangladeşli çocukların okul eğitimine ulaşmalarının önündeki bir başka büyük engel ise eğitim olanaklarının esnek olmamasıdır.[14] Bu sebeple çocuklar için esnek okul saatleri düzenlenmeli ve çocukların okula gidebilmelerinin önü açılmalıdır. Ayrıca toplumdaki patriyarkal bir anlayışın varlığı “başka bir aileye gidecek bir kızın eğitimi için sınırlı kaynakları harcamak mantıklı mı?” sorusunu gündeme getirmekte ve kız çocuklarının eğitim hayatının önüne büyük engeller çıkmaktadır.[15] Diğer yandan ise K. A. Heissler’in belirttiği gibi Bangladeş’te birçok kız çocuğu yaşları sorulduğunda çalışabilmek için 18 yaşında olduklarını söylemektedirler.[16] Toplumdaki cinsiyetçilik algısı, meslekleri erkeklerin yapacağı ve kadınların yapacağı meslekler olarak ikiye ayırmış durumdadır.[17] Yine cinsiyetlere karşı olan önyargılardan dolayı kız çocuklarının çalışma saatlerinin erkeklere göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir.[18] Toplumda geçerliliğini koruyan kültürel gelenekler, erkekler çocuklarına ev halkının ekonomik kalkınmasına yardım etmesini, kız çocuklarına ise ev işlerini yapmasını teşvik etmektedir.[19]
Küresel ekonominin Bangladeş’e dayattığı ekonomik zorlukların bedelini sadece yetişkinler değil, açıkça görüldüğü gibi Bangladeşli çocuklar da en ağır şekilde ödemektedirler. Yoksul olan ailelerden yetişen her çocuk olabildiğince çabuk bir işe girerek ailesinin ekonomik kalkınmasına yardım etme gereği duymakta ve bu da eğitimin arka plana itilmesine, hatta çoğu zaman eğitimin tamamen yok sayılmasına neden olmaktadır. Bu durum bir zincir olarak devam etmekte ve eğitimin yaygınlaşmasını büyük oranda engellemektedir. Bu sorun sadece Bangladeş’i ilgilendiren bir sorun değil, içinde yaşadığımız küresel dünyanın tümünü ilgilendiren bir insanlık sorunudur. Büyük ekonomik gücü olan devletler, gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelere yardım etmediği ve ekonomik olarak sömürme yoluna gittiği sürece bu tür sorunların çözümü son derece zorlaşacaktır.
Ünlü bir Bangladeş özlü sözü der ki: “Lekha pora kore Je Gari Gora chore se” (Eğitimli olanlar başarılı olacaktır).
Kaynakça
Ahmed, S., & Ray, R. (2014). Health consequences of child labour in Bangladesh. Demographic Research, 111-150.
Amin, T. (2016). Fostering Educational Atmosphere for Domestic Child Workers in Bangladesh. ASA University Review, 105-115.
Heissler, K. A. (2013). Rethinking ‘trafficking’ in children’s migratory processes: the role of social networks in child labour migration in Bangladesh. Children’s Geographies, 89-101.
Kumar, A., & Saqib, N. (2017). School Absenteeism and Child Labor in Rural Bangladesh. The Journal of Developing Areas, 299-316.
Statistics, B. B. (2015). Child Labour Survey (CLS) Bangladesh 2013. Dhaka: Bangladesh Bureau of Statistics with support from International Labour Organization (ILO).
Unicef. (2010, June). Child labour in Bangladesh. https://www.unicef.org: https://www.unicef.org/bangladesh/Child_labour.pdf adresinden alındı
[1] Salma Ahmed & Ranjan Ray (2014): Health consequences of child labour in Bangladesh, page 115.
[2] Child Labour Survey (CLS) Bangladesh 2013, page 28-29.
[3] Child Labour | UNICEF Bangladesh, page 1.
[4] Tahnin Amin (2016): Fostering Educational Atmosphere for Domestic Child Workers in Bangladesh, page 105.
[5] Ibid, page 108.
[6] Ibid.
[7] Ibid, page 111.
[8] Child Labour | UNICEF Bangladesh, page 1.
[9] Tahnin Amin (2016): Fostering Educational Atmosphere for Domestic Child Workers in Bangladesh, page 108.
[10] Ibid, 108-109.
[11] Lecturer, Department of Law, ASA University Bangladesh.
[12] Tahnin Amin (2016): Fostering Educational Atmosphere for Domestic Child Workers in Bangladesh, page 112.
[13] Ibid, page 113.
[14] Ibid, page 112.
[15] Ibid, page 114.
[16] Karin A. Heissler (2013): Rethinking ‘trafficking’ in children’s migratory processes: the role of social networks in child labour migration in Bangladesh, page 96.
[17] Ibid, page 92.
[18] Alok Kumar & Najmus Saqib (2017): School Absenteeism and Child Labor in Rural Bangladesh, page 299.
[19] Child Labour Survey (CLS) Bangladesh 2013, page 3.
