40 yıl önce, bir pazar sabahı Etiyopya’nın Afar bölgesinde yer alan küçük bir toprak parçasını kazan bir grup bilim insanı, insan olmanın tarihine dair bildiklerimizi kökten değiştirecek bir buluş gerçekleştireceklerinden habersizdi. Geçtiğimiz 40 yılda Lucy’ye ve insan evrimine dair pek çok şey söylendi, sayısız “ara form” fosili bulundu. İki yıl önce keşfedilen Homo naledi türünün Lucy sembolü ile tanıdığımız Homo australopithecus’dan daha eski bir tarihe ait olduğunu söyleyen pek çok bilim insanı var. Tüm yeni buluşlara rağmen Lucy önemini kaybetmiş değil. 40. “yaşını” kutladığımız Lucy’ye on önemli soruyla küçük bir bakış atacağız.
Lucy nerede ve nasıl bulundu?
Lucy, 1974 yılında paleoantropolog Donald Johnson ve arkeolog Tom Gray tarafından Hadar kazı alanında bulundu. Bulunduğu gün, iki bilim insanı araçlarını bir başka bölgeyi haritalamak üzere sürmekteydiler. Haritalamayla ve fosil teftişiyle süren uzun ve sıcak sabahın (1) ardından arabaya dönmeye karar verdiler. Johanson geri dönüş yolunda farklı bir yol izlemeyi ve yakındaki derenin yanından geçmeyi teklif etti. Birkaç dakika sonra Johanson yerde bir sağ on kol kemiği fark etti ve bunun bir hominid (2) olduğunu anladı. Kısa bir sure sonra arka kafatası, uyluk, pelvis ve alt cene kemikleri de ortaya çıkmış oldu. İki hafta sonra, saatler süren araştırmaların ardından, tek bir hominide ait olan ve bir iskeletin yüzde 40’ini oluşturacak kadar kemik bulunmuş oldu.
Lucy ismi nereden geliyor?
İskeletin bulunduğu gece kazıda görev alan bütün bilim insanları bu gelişmeyi kutluyordu. Edilen danslara, içilen içkilere ve söylenen şarkılara tekrar tekrar eşlik eden şarkı ise The Beatles’in “Lucy in the Sky with Diamonds”i idi. Kimse kimin fikri olduğunu ya da ne zaman söylendiğini hatırlamasa da artık onun adı “Lucy” olmuştu.
Lucy’nin hominid olduğunu nasıl bilebiliyoruz?
Hominid terimi zoolojik bir familya olan Hominidae’ye refere etmektedir. Hominidae familyası insan/Afrika insansı maymunu ayrımından sonra Homo’ya doğru giden tüm türleri kapsamaktadır. Bu türleri pek çok ortak yönüyle ayırt edebiliyor ve karşılaştırabiliyoruz. Ama en basit ayrımın iki ayak üstünde yürümek ve dik durmak olduğunu söylemek mümkün.
Lucy’nin dik yürüdüğünü nasıl bilebiliyoruz?
Modern insan iskeletinde olduğu gibi Lucy’nin kemikleri de iki ayaklılığı net bir şekilde gösterir kanıtlarla dolu. Mafsaldan uzakta olan uyluk kemiği iki ayaklılığa özgü çeşitli özellikler göstermekte. Gövdesinin diz eklem yumrularına yaptığı açı, hareket esnasında dengede durmasını sağlamış. Dört ayaklılıktan iki ayaklılığa geçişte gerekli olduğu üzere, fazladan yük taşımaları gerektiği için diz kapakları oldukça geniş. Pelvis kemiği her adımda ağırlığı bir ayağa verecek ve dik durmasına uygun şekilde adapte olmuş. Aşık kemiği (ayak bileğinde) yakınsayan büyük parmakların varlığına işaret ediyor ve bu da iki ayak üstünde durmak adına feda edilen, ayakların kavrama yeteneğini gösteriyor.
Lucy’nin bir kadın olduğunu nasıl bilebiliyoruz?
Hadar bölgesindeki fosillerin ve tüm Doğu Afrika’ya yayılmış kalıntıların güçlü bir şekilde kanıtladığı kadarıyla Australopithecus afarensis adli iki cinsiyetli bu türde cinsiyetler arası boyut farkları oldukça açık ve Lucy küçük olan gruba ait.
Lucy nasıl ölmüş?
Lucy’nin ölümüne dair bilinen kesin bir sebep yok. Bazı ipuçları ölümden sonra etçiller tarafından yendiğine dair izler gösteriyor. Tipik olarak, yırtıcılar tarafından avlanan ve daha sonra leşçiller tarafından yenen hayvanların kemiklerinde kırılma, parçalanma veya çiğnenme gibi izler görülür. Uzun kemiklerin uçları genelde yok olmuştur, kaburgaları (avcının iç bölgelere ulaşması için) kırılmıştır. Lucy’nin kemiklerinde gördüğümüz tek hasar ise sol kasık kemiğinin tepesindeki tek bir etçil dişi izi. Buna “perimortem injury” (3) adı verilir ve olum zamanının çok yakınında gerçekleşir. Ölümünden hemen sonra cesedinin daha taze olduğu bir zamanda gerçekleşmişse ölümüyle alakası olmamış olabilir.
Öldüğünde kaç yaşındaydı?
Kafatası ve diş olgunluğuna/aşınmasına bakılırsa tamamen erişkinliğe ulaşmış ama genç biriyken ölmüş.
Gerçek Lucy nerede?
Eğitim ve araştırma amaçlarıyla kemik replikaları dünyanın farklı müzelerinde ve araştırma kurumlarında olsa da orijinal kemikler Etiyopya’nın Addis Ababa şehrinde bulunan Doğa Müzesi’ndeki Paleoantropoloji Laboratuvarları’nda yer almakta.
Lucy kaç yaşında?
Hadar bölgesinde hominid bulunan üç adet katman var. Lucy, bunların en üsttekinde bulunmuş. İlk bulunduğu zaman, yaşına dair kesin bilgiler verebilecek teknikler olmasa da şu anda toprak yapısını, kemiklerin moleküler yapısını ve manyetizmayı ölçen teknikler ve Argon tekniği sayesinde Lucy’nin 3,18 milyon yaşında olduğunu söyleyebiliyoruz.
Bulunan kemiklerin tek bir bireye ait olduğunu nasıl söyleyebiliyoruz?
Lucy’nin bulunduğu kazıda birkaç yüz kemik parçası bulunsa da aynı kemikten iki tane yok. Sadece bir tekrar bile bölgede bir tane iskelet olduğuna dair teoriyi çürütebilir. Ancak böyle bir durum Lucy’nin bulunduğu noktada söz konusu değil. O yüzden bu teorinin yanlış olma olasılığı da imkânsıza yakin. Ayrıca tüm kemikler aynı yaşta ve aynı boyutta olan bir bireye ait, yani tek bir hayvana. Hayattayken Lucy, yaklaşık 107 cm uzunluğunda ve 28 kg ağırlığında bir hayvandı.
