“Kürt halkı, kendi yazarı Ereb Şamilov’un diliyle konuşuyor”
Maksim Gorki
Murasaki Şikibu tarafından 11’nci yüzyılda yazılmış olan Tale of Genji bilinen ilk roman örneklerinden sayılır. Modern anlamda ise yazılmış ilk roman Cervantes’in Don Kişot kitabıdır.
Kürt Edebiyatında ise sözlü gelenek daha güçlü olmasına rağmen yazılı geleneğin ilk örnekleri arasında MÖ 3’üncü yüzyılda Baraboz tarafından yazılmış olan Bı Hevra adlı şiiri gösterilebilir (Feqî Huseyn Sağnıç, Dîroka Wêjeya Kurdî). MS 8’inci ve 9’uncu yüzyıllara gelindiğinde ise Eli Heriri, Ehmedê Xanî, Melayê Cıziri, Babe Tahirê Hemedanî, Feqiyê Teyran, Mele Ehmedi Batê, Molla Mahmud Beyazıdi gibi isimler yer alır. 13’üncü yüzyıl ve sonraki dönemlerde İslami etki görülür. 18’inci ve 19’uncu yüzyıl dönemlerine kadar devam eder ve Sovyetler Birliği içinde yaşayan Erebe Şemo (Arab Şamoeviç Şamilov) tarafından ilk modern romanı Şivane Kurmanca 1935 yılında yazılır.
Erebe Şemo ve Ekim Devrimi:
Osmanlı Devleti ve Rusya İmparatorluğu arasında imzalanan Ayestefanos Anlaşmasından sonra eyalet olan Kars’ta doğruyor, Erebe Şemo. Demir yollarında çalıştığı sırada Bolşeviklerle karşılaşıyor. Mitinglerden birinde yaptığı konuşma sebebiyle Sarıkamış hapishanesinde yatmak zorunda kalıyor. Hapishane çıkışı Kızıl orduya katılıp Kafkas Cephesinde savaşıyor.
Şemo Ekim devriminden sonra ise çeşitli faliyetlerine devam etti. Moskova’da eğitim hayatına devam edip doçentlik ünvanını hak etti. Ekim Devriminin ardından Sovyetlerde yaşayan tüm halkalara çeşitli haklar verilmeye başlandı. Kürtlere de eğitim ve sosyal haklar verilmesi için çalışmalar başlatıldı. Erebe Şemo ve Asuri Kürdolog İsak Marogulov okularda okutulacak kitaplar için Kürtçe alfabe çalışmaları başlattı. 1930 yılında ise Latin harfleriyle bir alfabe yapıp 1930 yılında yayın hayatına başlayan Reye Teze adlı gazetede ilk yayınlarını yaptılar. Tiyatrolar için piyesler, film senaryoları ve okullar için de Kürtçe kitaplar hazırlandı. Şivane Kurd Tiflis’te 1935 yılında yayımlanıyor. Tükiye de ise ilk 1977 yılında İstanbul’da yayımlanır.
Şivane Kurmanca:
Şemo topraksız yaşayan bir köylüdür, Türkiye sınırında bir köyde yaşamaktadır. Okuma yazma öğrenir ve çobanlık yapmaktadır. Şehre iş aramaya gider, şehirde Bolşeviklerle karşılaşır. Tanıştığı insanlar aracılığıyla farklı fikirleri duymaya başlar. Kitaplar okur ve kendini Komünist literatürün kitaplarını hatmederken bulur. Eylemler ve çeşitli olaylardan sonra Ermenistan Komünist Partisine üye olur. Köylere ve çeşitli etkinliklere katılır. Ağa, şeyh ve beylerle mücadele etmeye başlar. Köylerde söylevlerde bulunur ve birinde “Lenin dıxwest ku millete Kurd azad bibe, dı xweşiyeda bıjı u jı deste axa,beg u dewlemenda xılas bıbe/ Lenin istiyor ki Kürt milleti özgür olsun, özgürlük içinde yaşasın, ağa, bey ve zenginlerin elinden kurtulsun” der.
Ekim devriminin etkisiyle yazılmış ve özellikle kendi yaşadıklarını da aktarmıştır kitaba Erebe Şemo. Kafkasya’da yaşayan göçebe Kürtlerin de yaşamlarını anlatır. Kendi döneminde Rus klasikleri kadar popüler bir kitap haline gelir. Rus yazar Maksim Gorki “Kürt halkı, kendi yazarı Ereb Şamilov’un diliyle konuşuyor” der. Rusça ve Türkçe’den sonra Fransızca’ya da çevrilir.
Öğretmenlik ve yazarlığa devam edip, Kürt Dilinin İzafiyeti, 1933 (Kanat Кurdoev ve İ. Tsukerman ile), Kurdên Qefqasya (Kafkasya Kürtleri) – (1930), Ekim Devrimi’nden önce Kürtlerin sosyal durumu (1934), Berevok – (1976), Gotinên Pêşiyên Kurdan (Kürt Atasözleri), Derweşen Kurd (Kürt Dervişleri) – (1930) eserleri de aynı dönemlerde yazmıştır. 1937 yılında sürgüne Sibirya’ya gönderilir. 19 yıl sonra Sibirya’dan döner. Edebi çalışmalarına ve faliyetlerine devam eder. Milletvekili olur, 1978 yılında ise ölür, Erivan’daki Panteon mezarlığına gömülür.
Kaynak: İnsanokur
