“Yerba” (bitki) ve “mate” (kap) kelimelerinden oluşan bu çay, “Paraguay Çayı” diye de biliniyor.
Güney Amerika‘ya özgü küçük bir ağaç “Yerba Mate”nin yapraklarından elde edilen mate çayı, kafein ve teobromin gibi uyarıcıları içeriyor. Son yıllarda bu uyarıcı etkisiyle özellikle kilo verme ve yorgunluğa karşı kullanılan mate çayı, yeşil ve siyah çaya alternatif olarak gösteriliyor. Brezilya, Arjantin ve Paraguay başta olmak üzere tüm Güney Amerika kıtasında tüketilen mate yaprakları uyarıcı etkisi dışında içerdiği vitamin, amino asit ve antioksidanlarla vücudu ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için kullanılıyor.
Faydaları saymakla bitmiyor. Kilo vermeye yardımcı oluyor, orta ve hafif depresyon tedavisine katkı sağlıyor, kaygıyı azaltıyor, alerjilerle savaşıyor, kalbi güçlendiriyor, metabolizmayı düzenliyor, zihni açıyor. İyi bir mate çayı hazırlamak için dikkat etmeniz gereken en önemli nokta mate yapraklarını kaynar suya değil, kaynadıktan sonra 3-4 dakika oda sıcaklığında soğumuş sıcak suya atmak. Yaprakları attıktan sonra 2-3 dakika demlenmesi yeterli. Mate çayı Güney Amerika’da geleneksel olarak içi oyulmuş derin bir su kabağı ile demlenir ve “bombilla” denilen metal bir kamışla içilir.
İlk olarak Paraguay’ın İspanyol sömürgecileri tarafından ülkenin yerli halkı Gurani ve Tupiler‘den görülüp sanayi bitkisi olarak ekilmeye başlandı. Paraguay’ın ilk devlet başkanı José Gaspar Rodríguez de Francia zamanında ise ekilip biçilen bölgeler büyüdü. Yerba Mate tarımının verdiği ekonomik güçle Güney Amerika’nın en güçlü ülkelerinden birisi haline geldi. Bu güç 1840’lı yıllarda dünyanın en güçlü ülkesi haline gelmiş olan Birleşik Krallığı rahatsız etti ve Güney Amerika’daki menfaatlerinin tehlikeye düştüğünü düşünerek etkisi altında olmayan Paraguay’ı kendi etkisinde bulunan diğer ülkelerle savaşa sokarak etkisiz hale getirdi. Bunun en büyük sebebi devlet başkanı Francia’dan sonra başa gelen Carlos Antonio López, ülkeyi kendi özel çiftlikleri gibi yönetip dış dünyaya ve uluslararası ticarete kapadılar. Sadece dış satım yapıp kendi tüfek ve silahlarını imal etmeye ve ülkelerine yabancı ürün sokmamaya başladılar. Birleşik Krallık da 1806 yılında işgal ettiği Arjantin’i etkileyerek Brezilya ve Uruguay ile birleşip Paraguay’a savaş açmasını sağladı. Üçlü İttifak Savaşı (İngilizce: War of the Triple Alliance) ya da Paraguay Savaşı olarak da bilinir.
Arjantin, Brezilya ve Uruguay’dan oluşan koalisyon bloğu ile Paraguay arasında 1864/65-1870 arası meydana gelen savaş, Latin Amerika tarihinin en kanlı savaşı oldu. Savaş sonrası Paraguay nüfusunun yüzde 70’ini, topraklarının da yüzde 50’sini Brezilya, Uruguay ve Arjantin’e kaybederek Güney Amerika’nın etkisiz ülkelerinden biri haline geldi.
Tekrar mate çayına dönecek olursak bu çay Güney Amerika’nın daha çok Güney bölümünde biliniyor. Brezilya’da ismi Chimarrao‘dur ve ülkenin güneyindeki Santa Catalina, Mato Grosso, Rio Grande do Sul eyaletlerinde tüketiliyor.
Güney Amerika’da çok popüler bir içecek olan bu çay, Kuzey Amerika’da ise genelde kahve alışkanlıklarını bırakmak ve zayıflamak isteyenler kullanıyor. Arjantinli Che Guevara‘nın astımına karşı sürekli tükettiği bilinir. Türkiye’de tarçın ya da nane katkılı çay poşeti şeklinde piyasada bulmak mümkün.
Çayın hazırlanışı:
