Bundan tam 45 yıl önce 27 Kasım 1970’de AKM bir yangın sonucu küle dönmüştü. AKM bu yangından sonra tekrar inşa edilip hizmetini sürdürmüştü ta ki 2008’e kadar. Tam yedi yıldır AKM’nin ne restorasyon çalışmalarından sonuç alındı ne de geleceği üstünde uzlaşıldı. 2015’in sonuna gelirken AKM akibeti belirsiz şekilde şehrin göbeğinde arz-ı endam etmeye devam ediyor.
İstanbul için simge yerlerden biri Atatürk Kültür Merkezi’dir (AKM). Birkaç kuşak İstanbullunun operayla, tiyatroyla, baleyle tanıştığı yerdir. Haftasonu oyunlara bilet bulmak için haftalar öncesinde sıralarda beklediği şehrin ana kültür merkezidir. Arkadaşlarıyla buluşacaksa hep önünde randevu verdiği, sevgililerin, dostların birbirine özlemle sarıldığı bir buluşma noktasıdır. Ya da 2008’e kadar böyleydi.
AKM perdelerini 31 Mayıs 2008’de kapattı. O gün AKM’nin kısa süre içinde restore edilip tekrar hizmete gireceği söylenirken, AKM ne yazık ki yedi yıldır seyircisine kapalı, yasaklı. O günden bu yana AKM’yle ilgili tartışmalar her zaman sürdü, bazen şiddetlendi bazen unutuldu. AKM binası ise adeta çürümeye terk edildi. 27 Kasım AKM’nin tarihinde acı günlerden bir diğeri. Bundan 45 yıl önce bir oyun sırasında AKM’de yangın çıkmış, bina kül olmuştu.
İnşaatı tam 23 yıl sürmüştü
İlk projesi Mimar Feridun Kip ile Rükneddin Güney tarafından hazırlanan AKM binası önce büyük bir opera binası olarak düşünülmüştü. Temeli 29 Mayıs 1946’da İstanbul’un fethinin 494’üncü yıldönümünde atılmıştı. Sonra ise inşaatı ödenek yokluğundan dolayı yarım kalmış ve 1953’de Bayındırlık Bakanlığı’na devredilmişti. Birkaç yıl belirsizliği devam eden inşaat, 1956’da Mimar Hayati Tabanlıoğlu’nun proje başına getirilmesiyle ivme kazanıyordu. Tüm bu süre zarfında; 7 yılda tamamlanması planlanan bina 23 yılda bitirilebiliyordu. Binanın açılışında ismi ise AKM değil o dönem “İstanbul Kültür Sarayı” idi. Açılış 12 Nisan 1969’da yapıldı. Açılışta dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakanı Süleyman Demirel de hazır bulunmuş ve ilk olarak Ferit Tüzün’ün “Çeşmebaşı Balesi” ile Giuseppe Verdi’nin ünlü eseri “Aida” sahnelenmişti.
4’üncü Murat’tan geriye kalanlar eşyalar da yandı
İstanbul Kültür Sarayı, açılışından 585 gün sonra 27 Kasım 1970’te ise talihsiz bir olaya sahne oldu. Arthur Miller’in “Cadı Kazanı” isimli oyunu sahnelendiği sırada çıkan yangın kontrol altına alınamadı ve AKM küle dönüştü. Oyunun üçüncü perdesinin henüz başladığı sırada yangının çıktığı farkedilmişti. Yangında can kaybı yaşanmazken, Cüneyt Gökçer’in oynayacağı “IV. Murad” karakteri için Topkapı Sarayı’ndan getirilen Sultan IV. Murad’ın eşyaları da yangında yok oldu. Yangının kaynağı geçen yıllar içinde tespit edilemedi. Yangından sonra bina 8 yıl sonra 6 Ekim 1978 tarihinde ikinci kez açıldı. 2000’li yıllara kadar o haliyle İstanbullulara hizmetini sürdürdü.
Yıkılma fikri sivil toplumun tepkisini çekti
2005 yılı ise AKM’nin tarihinde diğer bir dönüm noktası oldu. Binanın ömrünü tamamladığı gerekçesiyle dönemin Kültür Bakanı Atilla Koç tarafından binanın yıkılması önerildi. Ancak bu demeç özellikle kültür-sanat çevrelerinden ve STK’lardan büyük tepki gördü. Kasım 2007’de İstanbul 2 No’lu Koruma Kurulu, AKM’yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil etti ve böylece yıkım gerçekleşmedi. Kasım 2008’de ise Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından imzalanan protokolle İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nın üstlendiği AKM’nin yenileme projesini hazırlamak üzere Tabanlıoğlu Mimarlık görevlendirildi. Bu tadilat Kültür Sanat ve Turizm Emekçileri Sendikası’nın açtığı dava nedeniyle mahkeme kararıyla durduruldu. Şubat 2012’de Sabancı Holding ve Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında AKM’nin restore işlemlerine dair mütakabat imzalandı. Buna göre AKM’nin yenileme çalışmalarına Sabancı Holding 30 milyon TL’lik katkı sağlayacaktı. Atatürk Kültür Merkezi’nin 29 Ekim 2013 Cumhuriyet Bayramı’nda bitmesi öngörülüyordu. Ama bu gerçekleşmedi.
Ertuğrul Günay’a göre Erdoğan restorasyona hiç sıcak bakmadı
AKM’nin yaşadığı süreçle ilgili eski Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın söyledikleri de oldukça ilginç. Günay, 2014 yılında verdiği Radikal Gazetesi’ne verdiği demeçte bazı iddialarda bulunmuştu. Günay şunları diyordu: “Baştan beri AKM’nin yenilenmesi değil, yıkılıp yeniden yapılmasından yana olan Başbakan Erdoğan, Gezi olaylarının gergin ortamında bu görüşünü yeniden yüksek sesle dile getirdi. Yeni Bakan da sanırım Başbakan’ın direktifiyle bir yazı ile çalışmayı durdurdu. Bu durdurma kararının hiçbir hukuki gerekçesi olmamasına karşın, ne yükleniciler ne de daha önce mükemmel bir projeyi durdurtmuş olan sendika yargı yoluna gitmedi. 2013 Haziran’ından bu yana AKM, yarım kalmış inşa ortamıyla çürümeye ve yıkılmaya terkedilmiş bir görünüm taşıyor, hüzün verici.”
Gezi direnişinin sembollerinden biri oldu
AKM, Gezi direnişinde de başrolü oynadı. Gezi direnişinin ilk günlerinde dönemin Başbakanı Erdoğan’ın paçavra diye tanımlayacağı pankartlar AKM’ye asılmıştı. Bu pankartlarla oluşan görkemli görüntü Gezi direnişinin unutulmayan görüntülerinden biri haline geldi. Gezi direnişinin polis gücüyle bastırılması sonrası ise AKM adeta bir polis karakolu görevi gördü. Bu kullanım neredeyse 1 yıl kadar sürdü.
2015’in sonuna geliyoruz ve AKM’nin geleceği ne yazık ki halen belirsiz. AKM son olarak dün sosyal medyada asılan film reklamı afişiyle gündeme geldi. Taksim Meydanı’na çıkanlar AKM’ye bir film reklamı afişinin asılı olduğunu gördüler ve sosyal medyada birçok hesap bu görüntüyü paylaşıp tepki gösterdi.
AKM’siz yıllarda neler yaşandı?
• 1 Kasım 1999’da İstanbul 2 No’lu Koruma Kurulu, AKM’yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil etti.
• Tabanlıoğlu Mimarlık’ın hazırladığı ilk proje Kültür Sanat Sendikası’nın açtığı dava sonucu iptal edildi.
• AKM’de en son gösteri 31 Mayıs 2008’de gerçekleşti; o tarihten itibaren tadilat nedeniyle kapatıldı.
• Binanın olduğu gibi korunarak yenilenmesi ve güçlendirilmesi için 2009’da bir protokol imzalandı. Restorasyon için Tabanlıoğlu Mimarlık görevlendirildi.
• 2012’de restorasyon çalışmaları başladı. AKM’nin açılış hedefi 29 Ekim 2013 olarak belirlendi.
• Mayıs 2013’te Kültür Bakanlığı kararıyla çalışmalar durduruldu.
• Gezi Parkı direnişi sırasında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan “AKM’ye barok tarzında opera binası yapacağım” şeklinde konuştu.
• Gezi sonrası AKM uzun süre polis karakolu olarak kullanıldı.
