“Evrim, her zaman aynı doğrultuda mı hareket eder?”: TÜBİTAK ve evrim

TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) 2014 yılında kurumda yeniden yapılanmaya giderek popüler bilim kitaplarına “yerlilik ve kültürel uyum” kriterini getirdi. Bu sene içerisinde de kurum tarafından bastırılıp yayınlanan kitaplar arasından, “manevi değerlere ters düşen” yaklaşık 50 bin tanesini toplatarak inceleme altına alan TÜBİTAK; sakıncalı bulduğu yayınları imha edeceğini açıkladı.

Kitap toplatma kararı ise; Yeniçağ Gazetesi yazarı Arslan Bulut’un, “TÜBİTAK’ta Şamaş mı var?” başlıklı yazısına cevaben TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Arif Ergin’in yazığı mektup ile su yüzüne çıktı.

“TÜBİTAK’ın evrimi yasaklaması” başlığı altında yaşanan bu tartışmalara ışık tutabilmek için; hazırsanız, sizleri zaman tünelinde ufak bir yolculuğa çıkarmak istiyorum:

Şöyle biraz geçmişe gidiyorum: 1998 senesinde, çocuklara bilimi severek öğretmeyi amaç edinen Bilim Çocuk dergisi TÜBİTAK tarafından yayınlanmaya başlanmıştı. O tarihlerde 9-10 yaşlarında bir çocuk olan ben, görece ufak bir şehirde yaşamama rağmen bu dergiyi zaman zaman takip ederdim ve dergiyi takip eden hatırı sayılır sayıda arkadaşım da yok değildi hani. Şimdi; geçmişe bakıp düşündüğümde, dergideki deney tariflerini bazen başarılı bazen de başarısız sonuçlanacak şekilde uygulamaya çalıştığımızı, derginin verdiği öğretici kartlarla yeni bilgiler keşfettiğimizi, hatta derginin bazı sayılarında “Evrim Teorisi” konusunun işlendiğini de pek tabii ki hatırlıyorum.

41 yıl önce bulunan Lucy (Australopithecus afarensis) hakkında da bilgi bulabileceğiniz o sayı (Bilim Çocuk Dergisi, Mart, 1998)

Zaman çizelgesinde ilerliyorum: Çok ilginçtir, 2008 yılında, görüyoruz ki TÜBİTAK ile ilgili yeni bir karar alınmıştı. Bu tarihe kadar bağımsız bir kurum olarak çalışmalarını sürdüren TÜBİTAK, Başbakanlığa bağlanmıştı. Kurum tarafından yapılan “bazı” çalışmaların, yayınlanan dergilerin ve basılan kitapların “bazı” içeriklerinin “ülkemiz örf ve adetleriyle örtüşmediğini fark etmek” açısından şüphesiz ki önemli adımlardan birisiydi bu adım. Ki hemen bir sene sonrasında da Bilim ve Teknik dergisi ile ilgili sansür iddiaları konuşulmaya başlanıyordu. Derginin, “Darwin 200 yaşında” içerikli kapak görseli yerine, “Küresel iklim değişikliği” içerikli kapak görseli ile raflarda yerini alması, “Acaba sansür mü var?” tartışmalarına sebep olmuştu. (3)

2009’da, “Dünya Astronomi Yılı”nı da görmezden gelen TÜBİTAK; Bilim Çocuk ile Bilim ve Teknik dergilerinin kadrolarını dağıtmış ve bu süreçte bazı yazarlar NTV Bilim dergisine geçmiş ama bu dergi de bildiğiniz üzere kısa süre sonra yayın hayatına son vermişti. 2010 ile beraber de projelere verilen desteği çeşitli sebeplerle kesmeye başlayan kurum; Ali Nesin’in kurduğu “Matematik köyü”ne de destek vermeyerek, köyün haciz ile karşı karşıya kalması konusunda yaşanan yoğun tepkilere rağmen seyirci kalmıştı. Bir sene sonrasında da, TÜBİTAK’ın lise öğrencileri için düzenlediği Ortaöğretim Öğrencileri Arası Araştırma Projeleri Yarışması’na, “Ramanujan Asalların Genelleştirilmesi” başlıklı matematik projesiyle katılan Barış Paksoy, “Seviye üstü çalışma olduğundan projeniz reddedildi” e-postasıyla karşılaştığında tabiri caizse gözlerine inanamıyordu. (4)

Takvimler 2011 yılını gösteriyorken; TÜBİTAK, “siber saldırılarla mücadele” amaçlı bir tatbikat düzenlemişti. Savunma Sanayi Müsteşarlığı’nın tatbikata gönüllü olması ile beraber kurum, müsteşarlığın bilgi işlem sistemine saldırılar düzenlemiş ve müsteşarlığın birçok sistemine girilebildiğini fark etmişti. Bunun üzerine müsteşarlığın bazı bilgi yönetim sistemlerini daha korunaklı hale getiren kurumun; müsteşarlığın, “yüzde yüz güvenliği nasıl sağlarız?” sorusu karşısındaki cevabı ise görenleri oldukça şaşırtıyordu: “Fişleri çekin.“ (5)

Ve, evet, günümüzdeki “TÜBİTAK, evrimi yasakladı” sürecinin en önemli aşaması 2013 yılı: Bu tarihte, kurum artık “evrim teorisi” içerikli kitapların basımını durdururken, bu iddiaların doğru olmadığı konusunda da açıklama yapmıştı.

2013 yılının ortalarına kadar herhangi bir yasak olmadığını savunan TÜBİTAK; konunun, “yayın hakkı sözleşmelerinin yenilenmesi süreçleri ve telif hakları” ile alakalı olduğunu ısrarla savunmuştu. Fakat; 2013 temmuz ayında “Matematiksel Evrim Lisans Üstü Yaz Okulu” projesinin kurum tarafından, “evrimin hala tartışmalı bir konu” olduğu gerekçesiyle kabul görmemesi bilim çevrelerince skandal bir karar olarak görülmüştü.

24 Kasım 2015’te Google, Lucy’nin keşfinin 41. yılını kutlamak için Lucy’nin yer aldığı bir doodle hazırladı. Dünyanın neredeyse bütün ülkelerinde yayınlanan bu doodle, Suriye ve İran gibi birkaç ülke ile beraber Türkiye’de de yayınlanmadı.

Sonuç olarak: İnançların, inanışların bilim ile karşı karşıya getirilmemesi gerektiğini düşünüyorum. Bu tarz “kitap toplatmalar” ile ne dini inançlara ne de bilime katkı sağlanacaktır.