Güneş çarpması (insolasyon) ya da tıptaki adıyla hipertermi olarak adlandırdığımız durum, vücudun ısısını ayarlayan mekanizmanın çalışmamasıyla birlikte ortaya çıkan ve çok tehlikeli olabilecek şekilde vücut ısısının yükselmesidir. Vücut ısısının yükselmesi ile ciddi doku hasarı meydana gelebilmektedir.
Doku hasarı gibi durumlar, kronik hastalar ve akut enfeksiyonu bulunan bireylerde daha hızlı gelişebilmektedir.
Hava sıcaklığının 28-30 dereceyi göstermesi güneş çarpmasına yol açmayacağı anlamına da gelmemektedir. Etrafımızdaki cam binalardan arabalardan bizlere yansıması ve hissettirdiği sıcaklık koyu renkte olan kafamıza yansıması 40-45 santigrat dereceyi bulmaktadır. Ki bu sıcaklık ciddi doku hasarına da sebep olacak yüksekliktedir.
Güneş çarpmasının nedenleri nelerdir?
Sıcak bir ortamda insan vücudu deri yüzeyine doğru kan akışını artırarak, terleyerek ve sıcak havayı soluk verme yoluyla dışarı atarak kendisini fazla ısıdan kurtarır.
Kan sıcaklık seviyesi normal aralığının üzerine çıktığında beyindeki bir kontrol merkezi (hipotalamus) dolaşım sistemine kan dolaşımını artırmak ve özellikle derideki kan damarlarını genişletmek için bir sinyal gönderir. Genişleyen kan damarlarından daha fazla kan akmasıyla kandaki fazla ısı daha soğuk olan dışarıya doğru atılır. Bu, kanı soğutmak için yeterli olmazsa ter bezleri buharlaştıkça deriyi soğutan ter üretmeye başlar. Fakat hava sıcaklığı çok yüksek olursa kanın deri yüzeyine yakın damarlarda dolaşımıyla yeterli soğuma sağlanamaz ve vücut sıcaklığı artar. Vücut, kaybettiğinden daha fazla ısı üretmeye başladığında merkezi vücut ısısı sıcak bitkinliğine ya da güneş çarpmasına neden olabilecek tehlikeli seviyelere çıkabilir.
Nemli hava da ayrıca terlemeyle sağlanan soğutma mekanizmasının etkisini azaltıcı bir faktördür. Kalın giyinmek, çok yemek yemek ve fazla alkol tüketmek de güneş çarpmasını tetikler.
Güneş çarpması belirtilerinin temel nedeni su miktarından ziyade sodyum ve klor kaybı yani tuz kaybıdır.
Güneş çarpması yazın ölüm nedenlerinin en başında gelirken ilkbahar ayında da ciddi sağlık sorunlarına neden olmakta ve bahar ayında güneş çarpma vakalarına daha çok rastlanmaktadır.
Güneş çarpmasının belirtileri:
- Mide bulanması
- Halsizlik
- Burun kanamaları
- Nabızda artış
- Yüksek ateş
- Deride kuruluk ve kızarıklık
- Şiddetli baş ağrısı
- Kafa bölgesinde hararet
- Baş dönmesi
- Yüksek tansiyon
- Kusma
- Kalp çarpıntısı
- Yüksek ateş
- Kas krampları
- Bilinç kaybı
Güneş çarpmasında kimler risk altındadır?
Çocuklar ve bebekler, yaşlılar, hamileler, az su tüketen bireyler, ağır spor yapan bireyler, sıcağa karşı aşırı duyarlı bireyler, şeker, kalp-damar ve böbrek hastalığı olanlar, alkol bağımlıları, ektodermal displazi hastaları, antidepresan kullananlar, beta-bloker içeren kardiyovasküler ilaçlar tüketenler, antipsikotikler ve, atropin içeren gastrointestinal ilaçlar tüketenler.
Güneş çarpması yukarıda da dediğim gibi öncelikle kronik hastalarda büyük etkiler gösterirken hamile kadınlarda düşük tehdidine yol açabilir. Regl dönemindeki kadınlarda da aşırı kanamalara neden olabilmektedir.
Özellikle çocuklarda güneş çarpma vakaları oldukça tehlikelidir. Çünkü protein yapıları bizler gibi değildir. Bu nedenle çocuklar öğle saatinde dışarı çıkmamalıdır. Fakat 10 dakika kadar baş bölgesi korunularak öğle güneşi kendinize de çocuğunuza da iyi gelir. Çünkü güneş en güzel D vitamini aktivasyonu yapacak bir nevi doğal ilaçtır.
Güneş çarpması durumunda doğal tıp ile ilk müdahale
- İlk önce müdahale edecek kişi panik olmamalı
- Kişi gölgeye alınmalı
- Kişinin üzerinde ki fazla ve sıkı giysiler çıkarılmalı
- Hasta kusmak istiyorsa yan döndürülmeli
- Bilinç bulanıklığı* varsa ambulans çağırılmalı veya en yakın sağlık kuruluşuna serin bir şekilde götürülmelidir.
- Tıbbi yardım gelinceye kadar öncelikle kafa, ense ve boyun bölgeleri soğuk ve ıslak bezlerle serinletilmeli. (yüksek ateş durumunda bütün vücudun ıslak bezlerle serinletilmesinde yarar var).
- Katı yiyecek verilmemeli
- Eğer kişinin tansiyonu da normal seviyede ve bilinci de açık ise bir litre serin suya 1 çay kaşığı tuz atılmalı ve 5 dakika bir yudumlatılmalı.
- Ense, kafa ve vücut serinletilmelidir. Bu işlem ılık bir duş ile yapılırsa nekahat süresi daha kısa sürebilir.
- Hastanın ayran veya yoğurt tüketimi sağlanabilir.
Güneş çarpmasına karşı koruyucu önlemler:
- Yeterli ve mevsime uygun miktarda su tüketilmeli, yani normalin üzerinde tüketilmelidir
- Güneşli günlerde kafa bir şapka, eşarp veya şemsiye ile korunmalı
- Güneş kremi sürmek önemlidir fakat 50-60-70 … yüksek faktörlü güneş kremleri sürmeyi doğru bulmuyorum. Güneş kreminin faktörü ne kadar yükselirse içeriğindeki kimyasal oranıda o kadar yükselir.
- Ense ve boyun bölgesi de korunmalı ve güneş altındayken kesinlikle ıslatılıp tekrardan güneşe çıkılmamalı. Su erken ısınan bir maddedir ve bu yüzden harareti arttırmaktadır.
- Sık sık gölgeye geçilmeli ve ıslatma işlemi gölgede yapılıp kuruması beklenilmelidir.
- Tatil döneminde güneşe birden çıkılmamalı, süre yavaş yavaş uzatılmalı ve güneşin dik olduğu saatlerde güneşe çıkılmamalı.
- Güneş yalnız insanları çarpmıyor özellikle araba içinde tutulan evcil hayvanlara da çok zarar veriyor hayvanların hiçbir şekilde kapalı araçlarda tutulmaması gerekiyor. İnsanlar ve hayvanlarda güneş çarpması engelleyecek en büyük yöntem ağaç ve doğa katliamına karşı çıkıp ağaçlandırmalarla gölgelikler oluşturmaktır.
Not: Soğuk su aniden uygulanmalı serin uygulamalar yapılmalıdır. Yoksa hipotermi ile karşılaşılabilir.
*Bu yöntemler hayati tehlikesi olan kişiler için değildir. Bu kişiler yani bilinç bulanıklığı yaşayan ve durumu ağır olan bireyler acil tam teşekküllü sağlık merkezine götürülmelidir.
 ya da tıptaki adıyla hipertermi olarak adlandırdığımız durum, vücudun ısısını ayarlayan mekanizmanın çalışmamasıyla birlikte ortaya çıkan ve çok tehlikeli olabilecek şekilde vücut ısısının yükselmesidir.){kind=link}