Edebi olanla, yargı, zevk yargısı hatta bir araya geldiğinde, bir cümle içinde kullanıldığında merakımın otomatik olarak devreye girmesine engel olamıyorum. Edebi olan nedir diyorum önce, sonra “zevk yargısı…”. Zevk yargılanan bir şey midir diyorum. Sorular havada uçuşmaya başlıyor. Edebi Zevk Yargısı. Bu bir kitabın adı. Daha da merakımı cezbeden şey kitabın alt başlığı. Yüksek ve Popüler Edebiyat & Kitsch. Yüksek ve popüler edebiyat, evet anlayabildiğim ve tam da içinde olduğum/olduğumuz bir şey fakat, Kitsch de neyin nesi? Kültürle ilgili, edebiyat ile ilgili tam olarak neyi biliyoruz, nereden nerelere gelmiş, ne iken neye dönüşmüş bir şeyden bahsediyoruz, tam olarak fikrimiz, bir fikrimiz var mı ya da? Son bir soru daha: Edebi zevk yargılanan bir şey midir?
Edebi Zevk Yargısı / Yüksek ve Popüler Edebiyat & Kitsch bir Oğuz Cebeci kitabı. Daha önce Psikanalitik Edebiyat Kuramı, Komik Edebi Türler, Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri kitabı ile eleştiri mekanizmasına akademik düzeyde önemli bir katkı sağlayan Oğuz Cebeci, İthaki Yayınları tarafından yayımlanan Edebi Zevk Yargısı kitabında edebi zevklerimizin ve oluş biçimlerinin, geçirdiği değişimin, dönüşümün kökenine kadar iniyor. Ve Avrupa’dan, hatta Almanya’dan edebiyat ve kültür anlayışının değişimi sonucu ortaya çıkan Kitsch kelimesini tüm ayrıntılarıyla masaya yatırıyor.
Yedi bölümden oluşan Edebi Zevk Yargısı kitabına alt başlığından başlamak istiyorum. Ve tabii ki Kitsch kelimesinden. Kitsch nedir?
Kitsch, var olan bir tarzın aşağı bir kopyası olan sanatı sınıflandırmak, ifade etmek için kullanılan Almanca bir terimdir. Bu terim ayrıca, kibirli ve bayağı bir tada sahip şeylere ve ticari kaygılarla üretilmiş olan banal, rüküş ve sıkıcı ürünlere gönderme yaparken de kullanılır. Alman ve Avrupa edebiyatının en önemli yazarlarından Herman Broch, “Kitsch sanatta kötü olan her şeydir.” der.
Kitabın alt başlığı Yüksek ve Popüler Edebiyat&Kitsch, kitabın ana başlığı olan Edebi Zevk Yargısı tanımını niteliyor. Bu nitelemeye, edebiyat nedir sorusu ile başlıyor Oğuz Cebeci ve görüşleri günümüzde de çok önemli olan edebiyat kuramcısı Stanley Fish’in “Edebi eser’i neyin ‘edebiyat’ olduğuna ilişkin bir ‘cemaat kararı’ belirler ve bu tanım, topluluğun üyeleri söz konusu kararlarına uymaya devam ettikleri sürece geçerlidir.” görüşüne yer veriyor. Edebiyat ekseninde asıl dikkat çekmek istenen nokta ise şu: Yorum topluluğu kavramı ile geniş/orta/dar alınlı topluluklar ve yüksek/orta/alt zevk topluluk ve yapılanmaları kavramları arasındaki ilişkiler.
Tam da bu noktadayken Estetik Değer Felsefesi Bağlamında “Zevk” ve “Zevk Yargısı” Kavramları başlığı atılarak sanatta zevk, edebiyatta zevk konusu kurumsal, toplumsal, yaş ve cinsiyete bağlı tutumlar, zevkin korunduğu kurumlar; okul, üniversite, kütüphane bağlamında ayrıntılı bir şekilde ele alınıyor. Zevkin ‘genel beğenme ve yerme prensipleri’ olduğundan memnun etme ve hoşnutsuz bırakma gibi çift yönlü çalışabilen bir mekanizmasının olduğu gerçeği de unutulmalı elbet.
Kötü zevk yani Kitsch meselesini kültür ve edebiyat adına daha da açmak icap ettiğinden, Kitsch’in işlevleri, Kitsch’in kuramcıları –Greenberg, Broch, Adorno, Benjamin, MacDonald, Calinescu incelemeleri ve düşünceleri, anahtar kavram Zevksiz&Görgüsüz meselesi, Kitsch&Modernlik tartışmalarının ela alındığı başlıklar kitabın bilgi yoğunluğu en değerli bölümleri. Özellikle Kitsch kavramı üzerine çokça kafa yoran ve bizlere somut bilgiler aktaran Herman Broch’un kitaba aktarılan şu düşünceleri gerçekten çok değerli: Kitsch sistemi izleyicilerinin “güzel bir biçimde çalışmalarını” gerektirir, halbuki sanat bir “ahlaki” sistemdir, güzel değil “iyi çalışma” ilkesine göre işler ve bu perspektiften bakıldığında, kitsch sanatın değer sistemi içinde “kötülük unsurunu” temsil eder; bu kötülük unsuru, esas olarak bir “yalan söyleme halini” gösterir; “Kitsch estetik bir yalandır.”
Genel anlamda, tartışılan şeyi niteleyen kelime tanımı ne olursa olsun, temel tartışma konusu “edebi zevk” olan kaynak niteliğinde bir kitap ile karşı karşıyayız. Okuma ve yazma edimine derin bir perspektif kazandırmayı hedefleyen kitap boyunca düşünsel hacminizi genişleten bir dünyanın farkına vararak ilerlemeye devam ediyorsunuz. Okuma ve yazma “zevk yargınıza” bu bağlamda eşlik eden, açık yolları, alternatif olabilecek yolları edebi, felsefi, bilimsel başlıklarla bize aktaran Edebi Zevk Yargısı kitabı özellikle ve önemle öneriyorum efendim.
Edebi Zevk Yargısı / Yüksek ve Popüler Edebiyat & Kitsch
Yazar: Oğuz Cebeci
Yayınevi: İthaki Yayınları
Türü: İnceleme
Yayın Tarihi: Ocak 2020
Sayfa Sayısı: 444
