İsa‘nın Urfa’yı kutsadığı inancından dolayı, Hristiyanlar için Urfa, kutsal bir şehir olmuştur. Hatta rivayetlere göre; gelen havarilerin içten incil okumalarına “Rehavi” makamı denmiştir. Bu makam, şimdi bile içten okunan ve ruha iyi geldiği kanıtlanan bir müzik makamının da adı olmuştur. Ve hatta, Yuhanna incilinin bir kısmı yine bu şehirde çoğaltılmıştır. Bu nedenle Urfa şehri, tüm Hristiyanlar için kutsal kabul edilmiştir.
Hristiyan nüfusunun büyük kısmını, Ermeniler ve Süryaniler oluşturmaktaydı. Şehirde Ermeniler, Süryaniler, Yahudiler, Araplar, Kürtler, Türkmenler uzun yıllar birlikte yaşamışlardır. Urfa’da yoğun olan kesim, her ne kadar Süryaniler olsa da Süryani kiliselerindeki bölünmelerin ilki Urfa’da başladığından, Urfa’da yoğun olan gayrimüslim tebaa Ermenilerdi. Bu yüzden Osmanlı sayımlarında, Ermeniler hakkında bilgi daha fazladır. 1915 öncesine kadar şehirde, 32 bin 600’ü Urfa şehir merkezi olmak üzere , 41 bin 740 Ermeni, çevredeki on altı köy ve kente dağılmış olarak yaşamaktaydı.
Ermeni cemaatinin on bir kilisesi, pek çok manastırı ve yirmi kadar da eğitim kurumu vardı. 1915’te tehcir kararı çıkınca, çoğu Ermeni aile Halep’e veya Amerikan Yakın Doğu Yardım Vakfı aracılığıyla Avrupa’ya gitmişlerdir.
Gidemeyip müslüman olan veya güvendikleri ailelere çocuklarını emanet edenler de vardı. Urfa’nın Halfeti ilçesine bağlı Cibin Köyü‘ndeki Ermeni ailelerin büyük kısmı, kızlarını, bilemedikleri tehlikelerle dolu çöl yollarına götürmek istemedikleri için aralarının iyi olduğu ve güvendikleri müslüman ailelere bıraktılar.
Tahminen 30 kadar Ermeni kız çocuğu böylece Cibin’de kaldı. Müslüman aileler tarafından büyütüldüler ve müslüman ailelerin erkek çocukları ile de evlendirildiler. Böylece, çoğu Cibinli’nin annesi Ermeni olmuş oldu.
Ermeni nenelerden, annelerden olan torunların bazısı hâlâ Cibinde yaşıyor. Bazısı Almanya, Hollanda, Belçika’da yaşamaktadırlar. En yoğun yaşadıkları bölge ise, Belçika’da Seraing şehridir.
Aslen Cibin Ermenilerinden olan, Armen Aroyan bir ziyaretinde, köyde yaşayan Satenik Kirkoryan ile görüşmüş ve o günü Ayfer Tuzcu Ünsal şöyle anlatıyor:
“Cibinde’ki diğer bir durağımız nüfus cüzdanına ismi ‘Hanım’ olarak kaydedilen Satenik Kırkoryan’dı. Satenik o zaman, 88 yaşında, kınalı saçlı, son derece konuşkan, muhteşem bir hafızaya sahip çok şeker bir kadındı. Etrafındakiler Satenik’e, ‘Arogil’in oğlu gelmiş, seni görmek istedi.’ dediler.
Konuşmaya başlarken, Armen’i yanına oturttu. Onun kolunu tutarak, ‘Kele, senin deden benim öğretmenimdi. Bana neler neler öğretti.’ dedi. Ve, öğrendiği ‘Rab çobanımdır.’ cümlesi ile başlayan İncil’den bir parçayı okumaya başladı. Armen bu sırada gözyaşlarına boğulmuş, kendisini kontrol etmeden özgürce ağlıyordu. Bir süre daha konuşmaya devam ettiler, derken, Nuri Güngören’i getirdiler odaya. Nuri Bey, Annesi Ermeni olan bir başka Cibinliydi.
Gözleri doğuştan kördü. Ermeni dayısının yardımıyla Beyrut’ta ve Halep’te körler okuluna gitmişti. Öğrendiği ama hiç konuşmadığı Ermeniceyi, Armen’in köye gelişiyle yeniden hatırladı. Başladı Ermenice konuşmaya, eski şarkılar söylemeye… Armen’in kendinden geçip, ‘bir tane daha söyle, biraz daha konuş.’ diye Nuri Göngören’e rica ettiğini hatırlıyorum.”
Satenik Kirkoryan gibi bir sürü Ermeni kız çocuğu kalmış Cibin’de… Hepsinin olmasa da çoğunun ismi biliniyor. Osanna Acemyan (Hugas’in kızı), Yehsa (Cedo’nun karisi), Hore (Biccan Hakob’un kızı), Satenik Kurtlian (Ebe Mise’nin karısı), Santuk (terzi Dervis’in anası), Vartel (Küçükgilin kızı Fidan), Maryam (Babasi Mado Anası Nano), Zomci Abo (Zomci Hidir, Mehmet ve Abuzer’in anası), Fidan (Satenik’in kızı), Zagik (İssak Seydi’nin anası), Varvet (Danko’nun kızı), Maryam (Milla Ebenin kızı), Nurus (Mesrof’un kızı), Sulpe (Kor Sahan’ın kızı), Hatun(Toro’nun kızı)…
Diğer Ermeni kadınlarının çoğuna da Türkçe isimler verilmiş, tıpkı Satenik Kirkoryan gibi…
Başlık fotoğrafı: houshamadyan.org
