‘Soluğuma bir küçük kuş tünemiş.’
Üniversiteyi bitirdikten sonra çeşitli kurumsal alanlarda çalışmayı denemiş, mutlu olamamış ve köyüme geri dönmüştüm. Alışmaya çalıştığım bu yaşam alanı bana doğayı gözlemlemek ve öğrenmek fırsatını verdi. Özellikle kuşları izlemek ve araştırmak oldukça ilgimi çekti. Bu yazı dizisinde de hobi olarak yaptığım kuş gözlemlerinden edindiğim bilgi ve tecrübelerimi paylaşmayı amaçlıyorum.
Gözlemlediğim ve notlar aldığım kuşların isimlerini yöresel adlarıyla birlikte yazacağım.
Ağaçkakan/Godara
Doğal ortamında ilk ağaçkakanı şu an yaşadığım ama o zamanlar sadece yaz tatili için geldiğim bu köyde gördüm. Çocuktum ve arkadaşlarımla oyun oynuyordum. Bir yerlerden tıklatma sesi duyup sesin geldiği yöne baktık. Ve gagasıyla ağaca hızlı bir şekilde vuran bir kuş gördük. Şaşkınlığımızı ve mutluluğumuzu çok iyi hatırlıyorum. Çünkü büyükler tarafından oynadığım arkadaşlarım ve bana ‘godaranın palakları’ ismi takılmıştı. Ve biz ilk defa bir ‘godara’ görüyorduk.
Not: Godara Gürcüce ağaçkakan, palak (bilmeyenler için) herhangi bir hayvanın yavrusu demektir. Yani biz üç arkadaş ebeveynlerimize göre ağaçkakan yavrularıydık.
Küçük, açık renkli, ibibiği olan bir ağaçkakandı diye hatırlıyorum. Ama görüntüsü net değil, hemen uçup gitmişti zaten. Bize de- en azından bana da- bu anın mutluluğu kalmıştı.
Şu anki bilgilerimi kontrol ettiğimde bu kuşun Küçük Sarı Ağaçkakan (lesser yellownape) olabileceğini düşünüyorum. Fakat bu ağaçkakan türünün tropik ve alt tropikal bölgelerde görüldüğünü de göz önünde bulundurmak zorundayım.
Bu olaydan sonra uzun bir süre ağaçkakan görmemiştim. Ta ki bu yıl eve doğru yürürken yolun altındaki ağaçta aynı gaga taklama sesini duyuncaya kadar. Bu sefer gördüğüm Alaca Orman Ağaçkakanıydı. Siyah beyaz tüyleri olan, kuyruğunun alt kısmı ve kafası kırmızı, 20 santim büyüklüğünde bir kuştu. Daha önce kitaplardan resimlerine baktığım için türünü tespit etmem birkaç saniyemi aldı. Yanımda fotoğrafını çekebilecek makinem veya telefonum olmadığı için sadece hayranlıkla izlemekle yetindim.
Kuş gözlemi yapanlar bilir. Yaşadığınız yerdeki kuşlar hakkında tahmin yapabilmeniz için en iyi yöntem bulgulardır. Bu karşılaşmadan aylar önce annem sonbahar yaprakları içinde bir tüy bulup bana getirmişti. 9 santim büyüklüğünde, beyaz benekleri olan siyah muazzam bir tüydü bu.
Babam bu tüyün ağaçkakana ait olabileceğini söylemişti. (Benim bu konudaki en büyük şansım babamın birçok kuş türünü tanıyor olması.) Ben de bu Orman Ağaçkakanı görünce bu varsayım hakkında emin olmuş oldum.
Bu kuşla karşılaştıktan birkaç hafta sonra aynı yerde aynı ağaçta kendisini tekrar görme şerefine erdim. Bu sefer sadece dallar arasında uçuyordu. Fakat yine fotoğrafını çekmeyi başaramadım.
Daha sonra bir gün sabahın erken saatlerinde yeğenimle birlikte uzaktan kırmızı lekeleri olan fıstık yeşili bir kuş gördük. Çayıra inip daha sonra havalandı. Babam bu kuşun da yeşil ağaçkakan olabileceğini söyledi.
Not: Sabahın erken saatlerinde daha çok kuş türüne rastlamak mümkün olduğunu fark ettim.
Başka bir gün ise köyden araba ile Yusufeli’ne(ilçeye) inerken kayalıkta uçan küçük kırmızı kafalı siyah bir kuş gördüm. Rengi Kara Ağaçkakana benzese de küçük olması ve kayalıklarda uçuyor olması emin olmamı engelledi.
Not: Kara Ağaçkakanların boyutları 46 cm civarındadır ve kayalıklarda ağaçkakana rastlansa da bu çok sık görülen bir durum değildir.
Son olarak bir Orman Ağaçkakanını da köyün çıkışına doğru yolun üstündeki çalılıkların arasında gördüm. Fotoğrafını çektim ama fotoğraf çekmek için elimde sadece telefonum vardı, kuş çok belirsiz çıkmıştı.
Ağaçkakan gözlemimde genel sonuç:
*Esendal köyünde yaptığım kuş gözlemlerinde gördüğüm bütün ağaçkakanların mutlaka kırmızı bir lekesi vardı.
*Emin olmamakla birlikte yıllar öncesinde bir kez ibibikli ağaçkakana rastladım.
*Gördüğüm ağaçkakanlara oranla en çok Alaca Orman Ağaçkakanı bulunmakta.
Not: Ağaçkakanların en bilinen rengi de orman ağaçkakanı olmalı. Yani siyah beyaz renklerde ve kırmızı kafalı olanları. Hatta bilinen çizgi film kahramanı Ağaçkakan Woody de bu renklerdedir.
Not: Hiç ağaçkakan tarafından oyulmuş bir ağaç kovuğuna rastlamadım.
Bir not daha: Babam fotoğrafta gördüğünüz 27 Eylül 19 tarihinde bulduğum bu tüyün bir ağaçkakana ait olduğunu söylese de ben fazla büyük olduğu ve kahverengi olduğu için (13 cm) emin olamadım.
Ağaçkakanlar hakkında bir takım bilimsel bilgiler
Ağaçkakan gerçekten tabiatta var olan mükemmel canlılardan biri. Muazzam renklerinin yanı sıra diğer kuşlarda olmayan bir yeteneği var. Gagasını saniyede 18-22 kez ağaca vurduğu halde beyin sarsıntısı geçirmez mesela. Ağaçlara oyuklar açarak kendisine yuva yapan ağaçkakanlar bu oyma işlemi için gagalarını saatte 100 kilometreden daha büyük bir hızla çalıştırır. Normal şartlarda bu hızlı vuruş kuşun beyninin ciddi sarsıntı geçirip hasar görmesine neden olur. Ancak ağaçkakanlar da bu böyle olmaz. Çünkü gaga ve kafatası vuruş sırasında oluşan şoku emen süngerimsi bir madde ile birbirinden ayrılmıştır. Bu madde her vuruşta oluşan şoku emip sonraki şoku karşılayacak duruma gelir.
İşte bu doğa mucizesini keşfeden bilim insanları bazı çalışmalarında bu bilgiden faydalanmıştır. Nasıl mı? Paramparça olan uçaklardan bile sağlam kurtarılan ‘kara kutu’ sistemini yaparken ağaçkakanlardan ilham aldıklarını söylesem.
Peki ağaçkakanların 10 santimetreye kadar uzanan dilleri gagasının uzunluğunun 3 katı olduğundan bahsetsem? Ekosistemin tuhaf türlerinden biri bu kuşlar.
Ayrıca çok anti sosyal kuşlar oldukları bilinir. Kendi türlerine karşı da çok agresif olabilirler. Belki de bu yüzden bu kadar sevdim bu canlı türünü. Bir kuş olsam ağaçkakan olurdum herhalde.
Dünya çapında yaklaşık 200 farklı türü olan bu kuşu hemen hemen yılın her döneminde görmek mümkün. Yaşam süreleri vahşi doğada 4 ile 12 yıl arasında değişiyor. Bir ağaçkakan yıl boyunca aynı bölgede yaşar ve bu konuda çok ısrarcıdır. Çok önemli bir tehdit olmadığı sürece yuvasını terk etmez. Tek eşli kuşlardır. Hayatın müşterek olduğunu savunup yuvalarını dişi ve erkek birlikte yaparlar. Dişi 2 ile 5 yumurta arasında yumurtlar. Kuluçka süresi 11 ila 14 gün sürer. Yavruları yuvadan ayrılmaya hazır olması yaklaşık 18 ile 30 gün sürer.
Ve ne yazık ki biz insanlar doğadaki birçok canlıya yaptığımız gibi ağaçkakanların da yaşam alanlarını yok ettik. Bu sebeple onların da türlerinin devamlılığını tehlike altında bıraktık.
Belki de bu gerçeğin farkında olduğu için yaşam mücadelesini vermek adına yuvasını kurmaya çalışan bir ağaçkakanın taklama sesini dinlemeniz için aşağıya bıraktık.
Aslında bir sonraki yazı için en sevdiğim kuş türü olan Robin kuşunu seçmiştim. Fakat ben bu yazıyı yazarken minik bir mavi baştankara pencereme konup kaçtı. Romantik davranıp birden bire baştankara ailesini yazmaya karar verdim… Sevgiyle ve sevdiğiniz şeylere ilgiyle kalın.
